|
Koło nasze sarnami stoi. Posiadamy dobry stan sarny, nic więc dziwnego, że pozyskujemy pięklne trofea w postaci parostków. Na polowania na rogacze przyjeżdżają myśliwi zagraniczni. W naszych lasach polował, zauroczony pięknością poroży, ostatni Cesarz Niemiec i Król Prus Wschodnich Wilhelm II. Prezentujemy więc parostki naszych myśliwych bo mamy czym się pochwalić.
Sarna (Capreolus capreolus)
Sarna jest najmniejszym przedstawicielem żyjącej u nas zwierzyny płowej. Sylwetka sarny ma w sobie coś z delikatności, a nawet elegancji, w szczególności kiedy jest w ruchu. Sarna ma drobną i proporcjonalną budowę, z tym że wyższy ma zad niż kłąb. Głowę ma trójkątną, klinowatą, szyję wąską, cewki (nogi) cienkie i sprężyste, zakończone racicami i powyżej nich z tyłu raciczkami. Suknia sarny w lecie, od maja do końca września, jest czerwonobrązowa, a od października do kwietnia siwobrązowa albo siwożółta. W okresie zimy cewki, głowa i cały spód tułowia są popielatobrązowe. Dolna warga i szyja od dołu są srebrzystoszare. W okolicy ogona, zupełnie niewidocznego (długości 2-3 cm), na pośladkach sarna ma białą plamę nazywaną talerzem lub lustrem. Sarna żyje do 12-14 lat.
Jaka jest wielkość sarny?
Kozioł ma długość ciała 105-130 cm, a w tym tułowia ok. 70 cm, wysokość w kłębie ok. 75 cm i masę 15-25 kg. Koza jest mniejsza o ok. 10%. Wielkość i masa sarn we wschodniej części kraju zbliżone są do maksymalnych liczb podanych wyżej, natomiast w zachodniej części do minimalnych.
Jaki jest tryb życia saren?
Sarny są w zasadzie zwierzyną stałą w obranej ostoi; nie oddalają się od niej zbyt daleko. Także młode pokolenie żyje w pobliżu miejsca urodzenia. Ma to wpływ na powtarzanie cech dziedzicznych, w tym także nieprawidłowości w zakresie kształtu i budowy poroża. W jesieni i zimie sarny żyją w stadzie (rudlu), składającym się z kóz, koźlaków i kozłów. W kwietniu rudle rozpadają się, gdyż ciężarne kozy oddalają się, aby znaleźć spokojne miejsce do okocenia się. Przebywają tam z koźlakiem przez kilka tygodni. Kozły natomiast w tym czasie opuszczają rudle w poszukiwaniu stałej ostoi na okres rui. Kozły oznaczają granice swojej ostoi zapachem wydzielanym przez gruczoły, bronią dostępu do swojej ostoi innym kozłom, tolerują natomiast przebywanie tam kozy, ale bez koźlaka. W tym czasie kozy chodzą osobno ze swoimi koźlakami, czasami łączą się dwie prowadzące z koźlakami w mały rudel. Z nimi chodzą także niejednokrotnie ich ubiegłoroczne koźlaki. W czasie rui (lipiec-sierpień) panuje ożywienie wśród sarn, są one w ciągłym ruchu, kozły gonią rujne kozy, walczą z rywalami i bronią innym kozłom dostępu do swojej ostoi. Kozy rujne przez 3-4 dni pozostają przy kozłach, a potem pozostawione przez kozła wracają do swego rudla. W czasie rui kozioł jest zawsze z jedną kozą, a nie tak jak u jeleni, u których byk w okresie rykowiska ma chmarę łań. Jesienią kozły opuszczają ostoję i przyłączają się do rudli. Sarny korzystają z wodopojów bardzo chętnie, w szczególności w gorące dni lata. Dzienne zapotrzebowanie sarny na wodę wynosi ok. 2-3 litrów; jest ono pokrywane przede wszystkim soczystą karmą. Sarna w odróżnieniu od jeleni i dzików nie tarza się w wodzie, błocie lub piasku (kąpieliska). Wśród kozłów obowiązuje hierarchiczność środowiskowa wynikająca z wieku. Młodsze kozły schodzą z drogi starszym. Sposób reakcji kozłów na zaniepokojenie jest różny w zależności od wieku. Młody kozioł spłoszony ucieka, ale przystaje, ogląda się, czasami wraca, z ciekawości wyciąga szyję i kręci głową, potem ucieka i kilkakrotnie szczeka (straszy). Starszy, 2-5-letni, ucieka w takiej sytuacji daleko i szczeka z przerwami dość długo. Kozły im starsze, tym szczekają krócej i rzadziej, uciekając do swojej ostoi.
W jakich warunkach terenowych bytują sarny?
Sarny mają zdolność dostosowywania się do warunków terenowych i dlatego żyją prawie w każdym większym kompleksie leśnym, a także na dużych przestrzeniach bezdrzewnych (sarna polna). Sarny najczęściej spotyka się w lasach mieszanych lub liściastych, ale także w lasach iglastych. Trzymają się w pobliżu brzegów lasu, gdzie zwykle jest bogatsze podszycie, różne krzewy i młode krzaki. W lecie sarny z lasu przenoszą się na przyległe łąki i pola (w zboża), skąd wracają po sianokosach i żniwach. Na terenach, gdzie są duże powierzchnie pól bez zalesienia i zabudowy (woj. poznańskie, leszczyńskie i bydgoskie), bytują tzw. sarny polne przebywające stale w uprawach polnych. Stan liczbowy sarn zależny jest od warunków bytowania (biotopu). W średnim łowisku stan liczbowy sarn może wynosić 8-12 sztuk na 100 ha, ale w dobrym łowisku leśnym 13-20 sztuk na 100 ha. Stan liczbowy sarn polnych wybitnie zależny jest od warunków i wobec tego waha się od 0-10 sztuk na 100 ha.
Co to są sarny polne?
Nie jest to inny gatunek sarn niż sarny leśne, ale takie, które mają stałą ostoję na polach, zarówno w lecie, jak i w zimie. Bytują na dużych, płaskich polach o rozległej widoczności. W szczególności ma to miejsce na terenach dużych gospodarstw rolnych, gdzie istnieje gospodarka monokulturowa na dużej powierzchni, jak np. w b. woj. poznańskim, konińskim, leszczyńskim i bydgoskim. Parostki sarn polnych są jaśniejsze niż leśnych, ale często mocniejsze, gdyż mają one żer w dostatecznej ilości. Sarny polne żyją w dużych rudlach liczących nierzadko 50 i więcej sztuk. Nad bezpieczeństwem chmary czuwają kozły. Na widok zbliżającego się człowieka, nawet z dalszej odległości, reagują ucieczką w prostej linii na otwartą przestrzeń na odległość 300-500 m.
Kiedy sarny żerują?
W maju sarny żerują rano, przed południem i około zachodu słońca. W tym czasie można zauważyć u sarn 6-godzinny rytm żerowania. Najwcześniej na żer wychodzą młode kozy z koźlakami i młode kozły, potem dopiero starsze kozły, które ostrożnie najpierw dobrze sprawdzają, czy nie grozi im niebezpieczeństwo. Stare kozły w zasadzie nie pokazują się za dnia na otwartej przestrzeni, wychodzą na żer dobrze po zachodzie słońca. Ranne żerowanie w lecie obserwuje się do czasu, kiedy słońce wzniesie się dobrze nad horyzontem, tj. do ok. godziny 8. Również w godzinach południowych sarny wychodzą na żer lub podnoszą się na łąkach. Po okresie ciemnych nocy (nów) zwiększa się ruchliwość sarn, w szczególności przed południem. Sarny lubią dobrą pogodę, a więc słońce i ciepło i wtedy wykazują większą ruchliwość, natomiast przy brzydkiej pogodzie nie wykazują ożywienia. W ciepłym dniu, po letniej burzy sarny bez względu na porę dnia wychodzą na żer na łąki i polany. Można wtedy spotkać nawet starego kozła, który rzadko wychodzi za dnia na otwartą przestrzeń. W czerwcu sarny zmieniają czas żerowania i snu. W tym czasie w ciągu dnia sarny dużo śpią, żerują natomiast w nocy. Różne są tego wyjaśnienia. Twierdzi się, że w ten sposób sarny wypoczywają przed rują. Inne wytłumaczenie takiego zachowania się sarn wskazuje na wpływ astronomicznej zmiany pory roku. Z myśliwskiego punktu widzenia istotne jest to, że w tym czasie trudno jest spotkać kozła do strzału. W okresie rui (lipiec-sierpnień) panuje ożywienie wśród sarn i w zasadzie można je spotkać w ciągu całego dnia, z tym że częściej widzi się żerujące kozy niż kozły, gdyż te po gonitwie za kozą wypoczywają w pobliżu. Po okresie rui sarny łączą się w rudle i od tego czasu do wiosny żerują w zwykłych porach, z tym że w zimie głównie w godzinach południowych, kiedy jest cieplej i słońce przygrzewa. W zimie sarny zmuszone są intensywnie żerować, gdyż w tym czasie kozły budują swoje następne poroże, a kozy znajdują się w rozwijającej się ciąży. W związku z tym dokarmianie sarn w zimie ma istotne znaczenie dla ich kondycji i jakości poroża.
Czym żywią się sarny?
Wiosną i latem sarny żywią się trawą, młodymi pędami drzew, krzewów i ziołami. Charakterystyczne jest to, że zjadają one wybiórczo tylko niektóre rośliny, kierując się ich smakiem i zapachem, w odróżnieniu od jeleni i danieli, które nie dokonują takiego wyboru. Sarny żerują na łąkach i oziminach oraz na brzegach lasu. Chętnie korzystają z dostępu do wody. Latem sarny przebywają bądź to w wysokich trawach, bądź w zbożu, gdzie żerują w bliskości zalegania, na ścieżkach, rowach i miedzach. Po żniwach przechodzą do lasu, raczej bliżej jego skraju, gdzie żywią się miękkimi gałązkami, krzakami jagód i borówek, ziołami, grzybami, kasztanami, owocami dębów i buków. Zioła zjadają chętnie; stanowią one środek przeciwko pasożytom jelitowym. Na jesieni wchodzą głębiej w las, gdzie łatwiej jest im przeżyć trudny okres zimy. Odkopują wtedy przednimi cewkami owoce drzew, delikatniejsze krzewy, wrzos i zioła. Chętnie żerują w maliniakach i jeżynach. W zimie sarny zjadają gałązki drzew iglastych, które zawierają znaczny procent wody i w ten sposób zastępują sobie brak dostępu do wody. Z tych względów w zimie konieczne jest dokarmianie sarn soczystą karmą (kartofle, kiszonki, topinambur), gdyż sarna w zimie nie korzysta ze śniegu jako wody i dlatego z braku soczystej karmy pada z pragnienia i odwodnienia organizmu. Sarny polne nie mają takiego wyboru karmy, gdyż cały rok przebywają na otwartych przestrzeniach polnych i żerują w uprawach. Ich karmę stanowi żyto, lucerna, seradela, groch, czerwona koniczyna, pszenica, biała koniczyna, jęczmień, jeżyny, perz i młode pędy drzew i krzaków rosnących przy drogach. Sarna zjada dziennie 4-5 kg soczystej karmy.
Kiedy i jak przebiega ruja saren?
Ruja sarn odbywa się od połowy lipca do połowy sierpnia, ale dodatkowo także w listopadzie-grudniu tych kóz, które nie zostały zapłodnione w lecie. W rui mogą uczestniczyć kozy i kozły od drugiego roku życia, gdyż osiągają już w tym czasie dojrzałość, jednak faktycznie uczestniczą w rui w zależności od liczbowego stosunku kóz i kozłów. W okresie rui kozły szukają kóz, wietrząc za nimi z nisko opuszczonym łbem, kozy natomiast piskliwym głosem i wydzielanym szczególnym zapachem, właściwym dla rui, sygnalizują swoją obecność. Gody kozła i kozy trwają do czasu, kiedy koza jest rujna. W tym czasie kozioł powtarza wiele razy pokrycie kozy. Każdorazowo po gonitwie za kozą, najczęściej w kółko (o czym świadczą wydeptane koła na łące lub w zbożu), dochodzi do pokrycia. Potem kozioł kładzie się i wypoczywa i tak powtarza się to wiele razy przez 3-4 dni. Po tym czasie kozioł interesuje się już inną rujną kozą i odbywa następne gody. Ruja jest okresem największego ożywienia wśród sarn, w szczególności w słoneczne, ciche i ciepłe dni. W tym czasie ujawniają się nawet stare kozły, które zwykle rzadko wychodzą z ostoi. Ruja sarn ma charakter monogamiczny, a więc inaczej niż jest to u jeleni.
Kiedy następuje rozmnażanie saren?
Okres ciąży u sarn trwa 290 dni, tj. prawie 10 miesięcy. Odnosi się to do kóz, które zostały zapłodnione w okresie letniej rui, natomiast u kóz zapłodnionych w listopadzie lub grudniu ciąża trwa tylko 4,5 miesiąca. Natura tak reguluje biologię sarn, aby chronić gatunek przed zniszczeniem, bo gdyby wykocenie sarn zapłodnionych w lecie nastąpiło w grudniu, byt koźlaków byłby zagrożony na skutek warunków klimatycznych. W związku z powyższym, u sarn zapłodnionych w okresie letniej rui występuje zjawisko ciąży utajonej. W okresie od lipca-sierpnia do grudnia ciąża nie rozwija się na skutek braku w organizmie sarny odpowiednich hormonów. Dopiero od grudnia zaczyna się rozwój płodu i wykocenie następuje w maju lub czerwcu, w jednym czasie z tymi, które zapłodnione zostały w grudniu. Koza ma zwykle jednego koźlaka, ale dość często dwa, a do rzadkości należy, aby miała trzy. Koźlak przez kilkanaście dni do 2 tygodni pozostaje w miejscu wykocenia się kozy, gdyż nie jest w stanie chodzić za nią. Koza żeruje wtedy sama w pobliżu koźlaka. Po ok. 2 tygodniach koźlak chodzi już za matką. Koźlak ma na bokach tułowia trzy rzędy białych plamek, które po 6 tygodniach giną w związku z otrzymaniem nowej sierści. Koza karmi koźlaka do listopada-grudnia, ale już w drugim miesiącu życia koźlak skubie delikatną zieleninę. Koźlak przy swej matce pozostaje przez cały rok, a czasami i dłużej.
Czym zewnętrznie różni się koza (siuta) od kozła?
Kozioł (rogacz) ma poroże (parostki), zaś koza jest bezroga, czasem ma silnie wykształcone guzy czołowe, a bardzo rzadko małe szpice. W okresie zimy, kiedy kozioł po zrzuceniu poroża nie ma jeszcze widocznych początków nowych parostków, rozpoznaje się kozła po wyraźnie widocznym pędzlu pod brzuchem (kępka włosów długości ok. 10 cm przy zakończeniu pochwy prącia) i kształcie lustra oraz budowie głowy. Głowa kozła ma kształt tępego klina i jest wyraźnie gruba, natomiast kozy ma kształt ostrego klina. Kozioł ma lustro w kształcie nerki, a koza ma na środku lustra, na zewnętrznych narządach płciowych, białe pasemko długich (5-7 cm) włosów, zwane fartuszkiem, przez co kształt lustra kozy podobny jest do liścia koniczyny. Lustro zawsze w okresie lata jest mniejsze, żółtawe, mniej wyraźne, stanowi tylko jasną plamę, natomiast w zimie jest czysto białe. Sarny, w wypadku przestraszenia się i ucieczki, zjeżają sierść lustra, przez co powiększa się ono prawie dwukrotnie, pokrywając prawie całe pośladki. Ma to praktyczne znaczenie dla koźlaka i innych sarn, które widzą się wzajemnie, w razie ucieczki, nawet w ciemnym lesie.
Jak powstaje poroże kozła?
Kozioł co roku buduje poroże w całości nowe i w zasadzie inne niż poprzednie. Na kształt i siłę poroża decydujący wpływ mają hormony płciowe. Nowe poroże wyrasta w okresie 4-4,5 miesiąca. W czasie wzrostu poroże pokryte jest scypułą, tj. skórą o pluszowej powierzchni, silnie ukrwionej i unerwionej, która dostarcza z organizmu składniki (głównie wapno) na budowę poroża. Po zakończeniu wzrostu poroża (w marcu-kwietniu) następuje zatrzymanie dopływu krwi oraz skostnienie tyk i odnóg, po czym scypuła wysycha i zostaje zerwana przez wycieranie poroża o drzewka lub krzaki. Zerwaną scypułę kozioł najczęściej zjada. Wytarcie następuje w okresie jednej doby. Poroże po wytarciu jest białe jak kość i dopiero potem zabarwia się od soków drzewek i krzewów, o które jest wycierane, oraz pod wpływem światła. Poroże kozłów wycierane o gałęzie olchy i dębów jest ciemne, podobnie jak kozłów żyjących na bagnach. Poroża kozłów z lasów liściastych mają jasną barwę, a iglastych ciemniejszą. Jasne są również parostki kozłów polnych. Kozioł wyciera parostki także i po zerwaniu z nich scypuły aż do okresu rui. W okresie rui bije porożem o krzaki, kępy trawy i gałęzie, co świadczy o agresywności, której wyładowanie występuje również przy spotkaniu rywala. Kozły zrzucają poroże późną jesienią, przy czym najwcześniej stare kozły. Zrzucanie parostków powodują hormony, które rozluźniają komórki kostne łączące możdżeń z tyką i wtedy tyki przy potrąceniu, np. o gałąź, odłamują się. Niezwłocznie po utracie parostków rozpoczyna się budowa nowego poroża. Poroże kozła, zwane parostkami, ma wysokość 25-30 cm. Tyki dojrzałego kozła mają dwie odnogi i grot "szóstak". Odnogi są skierowane jedna do przodu, druga do tyłu, przy czym w zasadzie są na różnym poziomie, a jeśli są na tym samym poziomie, tworzą krzyż i dlatego takiego kozła nazywa się krzyżakiem. Najmocniejsze poroże ma kozioł w wieku 6-7 lat; ma wtedy grube tyki i bogate uperlenie.
Jaki kształt ma poroże kozła?
Uchwała NRŁ z 1994 roku wprowadziła podział w zależności od wieku sarn-kozłów odstrzałowych na dwie klasy: I klasa wieku - 1 i 2 poroże (2 i 3 rok życia); II klasa wieku - 3 poroże i dalsze (4 rok życia i starsze). Uchwała ta ustaliła również kryteria odstrzału (selekcyjności), które zostały uwzględnione niżej. W trzecim - czwartym miesiącu życia (sierpień) organizm kozłów zaczyna produkować męskie hormony płciowe (testosterony) i wówczas na głowie dostaje guzy czołowe z substancji kostnej, które następnie rozwijają się w pnie możdżeni, wysokości ok. 3 cm. Na tych małych guzach wyrastają guziki (ok. 1 cm) albo szpice (5-6 cm) bez róży, pokryte scypułą, które wyciera w grudniu - styczniu, a nosi do przełomu lutego - marca. Słaby koziołek w ogóle guzików nie buduje. I klasa wieku 1 poroże (drugi rok życia) kozioł zaczyna budować w kwietniu, w czerwcu zaś je wyciera ze scypuły i nosi do grudnia. To pierwsze poroże ma różę i często kształt szpiczaka (tyki bez odnóg). Dobrze zapowiadające się, to kozły o tykach tępo zakończonych w kształcie widłaka, a nawet szóstaka. Kozłami odstrzałowymi są guzikarze, szpiczaki oraz wybitnie krótkie i cienkie widłaki. 2 poroże (trzeci rok życia) buduje kozioł od stycznia do przełomu kwietnia-maja, kiedy to wyciera je ze scypułu. Parostki te nosi do listopada. Drugie poroże powinno mieć kształt co najmniej mocnego widłaka lub słabego szóstaka. Kozły odstrzałowe to wszystkie guzikarze, szpiczaki, słabe widłaki o cienkich tykach oraz wybitnie cienkie szóstaki o słabo zaznaczonych odnogach. II klasa wieku 3 poroże (4 rok życia) kozioł zaczyna budować w styczniu. W drugiej połowie kwietnia wyciera je, a następnie nosi do końca października. Parostki kozła w tym wieku powinny być już szóstakiem o wysokich tykach, dobrze rozwiniętych odnogach. Tyki powinny być bogato uperlone, a róże dobrze rozwinięte. Kozły odstrzałowe w 3, 4, 5 porożu i dalszych, to wszystkie kozły poniżej regularnego mocnego szóstaka, a więc szydlarze, widłaki, słabe i nieregularne szóstaki. Jako odnogę uważa się odrostek długości co najmniej 1 cm, w 1 i 2 porożu i u starszych 3 cm. 4, 5 i dalsze poroża (piąty rok życia i więcej) kozioł nasadza od grudnia, a wyciera na początku kwietnia, zrzuca zaś w październiku. Jako kozły łowne uznaje się regularne szóstaki (lub ósmaki, dziesiątaki) w II klasie wieku, o porożu rozwiniętym powyżej przeciętnej dla danego regionu. Zaleca się, aby rogaczy łownych nie strzelać przed rują. W 6-7 roku życia kozioł osiąga największą masę i nasadza najmocniejsze parostki. Poroże kozła w tym wieku ma w zasadzie kształt mocnego szóstaka, tyki gęsto i grubo uperlone, odnogi silne i dobrze wytarte, róże duże i szerokie. W wieku pełnego rozkwitu kozioł buduje czasami nawet poroże ósmaka lub dziesiątaka. Po okresie szczytowego rozwoju następuje okres starzenia się, który nazywa się okresem uwsteczniania i powstawania cech selekcyjności. Kozły w tym wieku są odstrzałowe bądź jako selekcyjne, bądź jako łowne, nie wykazujące cech selekcyjności wynikających z ich kształtu i masy. Poroże widłaka może mieć odnogę z przodu lub z tyłu. Widłak z przednią odnogą to przeważnie młody kozioł, natomiast z tylną - stary. Cechą uwsteczniania się jest to, że odnogi stają się coraz krótsze, w szczególności przednia, masa poroża obniża się, perły rzedną, a róże stają się daszkowate. Od 8-9 roku życia uwstecznienie jest normalnym zjawiskiem. Kozioł często traci już odnogi, a więc staje się widłakiem lub szydlarzem. Masa poroża jest mała, możdżeń krótki i gruby (nawet grubszy od tyki), poroże jasne, a miejsce pereł zajmują rowki na tykach. W tym wieku kozioł wyciera poroże dopiero na początku maja, a zrzuca je w listopadzie.
Jakie odchylenia występują w kształcie parostków?
Na kształt poroża mają wpływ różne czynniki, a więc cechy dziedziczne, ogólny stan zdrowia kozła oraz poszczególnych jego organów wewnętrznych, warunki bytowania, a w tym zasobność łowiska w karmę oraz warunki klimatyczne. Fakt dziedziczności cech, zarówno dodatnich jak i ujemnych, co do kształtu i masy parostków, ma decydujący wpływ na politykę hodowlaną, a więc selekcję kozłów. Osobniki o nieprawidłowej budowie z przyczyn biologicznych należy usuwać z łowiska jak najwcześniej, aby nie brały udziału w rui. Selekcyjnymi są kozły, niezależnie od grupy wieku, jeśli ich poroże jest niezwykłe w swym kształcie (m.in. myłkusy), a więc: szydlarz - tyki w kształcie ostrego szydła, bez odnóg. Jest to często forma poroża wstecznego; korkociąg - tyki skręcone na kształt sprężyny. Przyczyną tego są pasożyty skóry, płuc, żołądka, jelit lub wątroby albo zaburzenia w gospodarce wapnem w okresie wzrostu poroża; wieczny widłak - trwała właściwość organizmu na skutek zdegenerowania; perukarz - całkowity brak tyk, natomiast w ich miejscu jest duża, gruba, porowata narośl, której kozioł nie zrzuca; jest ona stale pokryta scypułą. Peruka jest naroślą na górze głowy pomiędzy uszami albo rozlewającą się w dół głowy. Przyczyną takiej nieprawidłowości jest brak hormonów na skutek uszkodzenia jąder; jednotykowość i wielotykowość - jest wynikiem uszkodzenia jednego lub obydwu możdżeni. Wszystkie te nienormalności poroża, poza mechanicznym uszkodzeniem tyki lub możdżenia, są wynikiem nieprawidłowego funkcjonowania organizmu i dlatego oceniając przy odstrzale wartość sztuki na podstawie poroża, jednocześnie ocenia się ją z punktu widzenia wartości hodowlanej. Mechaniczne uszkodzenie tyk albo nieprawidłowości w związku z odmrożeniem poroża nie kwalifikuje kozła do odstrzału selekcyjnego, gdyż jest to przejściowe odchylenie od normy.
Czy termin wycierania parostków i zmiany sukni pozwalają na ocenę wieku kozła?
Wycieranie parostków i zmiana sukni nie odbywają się w stałych terminach, ale są następstwem zmian w organizmie na skutek starzenia się kozła oraz stanu jego zdrowia. Sarny słabe lub chore zmieniają suknię później niż zdrowe. Istnieją następujące prawidłowości: Regułą jest, że młody kozioł wyciera parostki późno i w miarę starzenia się coraz wcześniej, zaś suknie zmienia odwrotnie, młody kozioł wcześniej, a stary późno. Roczny kozioł wyciera parostki dopiero w czerwcu, a suknię zimową na letnią zmienia w kwietniu na rdzawoczerwoną. Dwu i trzyletni kozioł wyciera parostki na początku maja i suknię zmienia też w tym czasie na brązową. Czteroletni kozioł wyciera parostki na początku kwietnia, a suknię zmienia w końcu maja. Pięcioletnie i starsze kozły wycierają parostki w połowie marca, a suknię zmieniają nawet na początku czerwca.
Jakimi zmysłami posługuje się sarna?
Sarna ma doskonały słuch i węch oraz dobry wzrok. Najlepiej rozwinięty ma słuch. Słyszy nawet z dużej odległości (300-500 m) wszystkie odgłosy, a więc kroków, łamania gałązek i rozmowy. Na wszystkie te odgłosy reaguje ucieczką, a kozioł ponadto szczekaniem. Sarna przyzwyczaja się do wszelkich odgłosów, które są zwyczajnymi w miejscu jej ostoi, ale reaguje na wszystkie inne, nawet słabe. Sarna nie boi się szumu pracy silnika samochodu, traktoru lub jadącego wozu. Słysząc go, obserwuje miejsce, skąd on pochodzi, i jeśli pojazd jest w ruchu - nie ucieka, natomiast zatrzymanie pojazdu, a w szczególności pracy silnika, powoduje natychmiastową ucieczkę. Węch sarna ma również bardzo dobry. Obecność człowieka wyczuwa nawet z odległości 300-400 m. Posługuje się węchem dla zapewnienia sobie bezpieczeństwa oraz również w okresie rui przy poszukiwaniu partnera. Dlatego właśnie przy podchodzeniu trzeba brać pod uwagę kierunek wiatru. Wzrok ma sarna także dobry i widzi na dużą odległość (500 m), ale nie ma zdolności rozpoznania przedmiotu obserwacji. Człowieka w bezruchu nie rozpoznaje nawet z bliskiej odległości, a co najwyżej potraktuje jako przedmiot obcy, nie znany w danym miejscu i wobec tego z ostrożności woli się oddalić. Natomiast wszelki ruch obcego w danym terenie przedmiotu, jakim jest człowiek, wywołuje poczucie niebezpieczeństwa i natychmiastową ucieczkę.
Kiedy i jakim głosem posługuje się sarna?
Koza i koźlak wydają piskliwy głos porozumiewawczy o brzmieniu: pii-piii, w czasie przestraszenia się lub wzajemnego poszukiwania. Taki sam głos wydaje koza w okresie rui, kiedy poszukuje partnera, albo jeśli jest ranna i odczuwa silny ból. Kozioł, jeśli jest czymś wystraszony, wydaje głos podobny do szczekania psa i dlatego ten głos nazywa się szczekaniem. Jeśli jest natomiast zły, że został ruszony przez jakieś niepokojące odgłosy człowieka lub idącej grubej zwierzyny, wtedy albo szczeka, albo wydaje głos zaniepokojenia podobny w brzmieniu do bee� bee�, względnie bej� bej i ucieka w gęstwinę, najczęściej swoją ostoję, tam zatrzymuje się i powtarza bee� bee� W ten sposób kozioł często zdradza myśliwemu swoją ostoję.
Gdzie sarna ma gruczoły zapachowe i do czego one służą?
Sarny mają następujące gruczoły zapachowe: 1) między racicami tylnych cewek znajduje się ujście gruczołów; wydzielająca się z nich ciecz pozostawia w śladach zapach umożliwiający innym zwierzętom rozpoznanie drogi przejścia; kozioł za pomocą tych wydzielin gruczołów, kopiąc cewkami na granicy ostoi, zostawia swój zapach jako ostrzeżenie dla innych kozłów; 2) po zewnętrznej stronie stawu skokowego tylnych cewek, pod pękiem dłuższych włosów, znajduje się goła plama, zgrubienie skóry, w której są liczne gruczoły zapachowe. Wydzielina tych gruczołów pozostawia ślad zapachowy na wyższych roślinach i gałązkach krzaków, o które otarła się sarna w czasie przejścia; 3) kozioł ma ponadto gruczoły zapachowe i łojowe w skórze pod plamą czołową, których wydzielina na wiosnę i w lecie intensywnie pokrywa wełnisty włos plamy czołowej, a nią kozioł zostawia ślad przy wycieraniu parostków, biciu głową o drzewka i gałęzie przed i w czasie rui aż do jesieni, kiedy w ten sposób kilka razy dziennie oznacza granice swojej ostoi. W jesieni i w zimie gruczoły te znacznie ograniczają wydzielanie substancji. Zapach cieczy jest indywidualny dla każdej sarny i dlatego zwierzęta po zapachu mogą się rozróżnić, a także dobry pies myśliwski potrafi iść za wybranym śladem, nawet w wypadku krzyżowania się śladów.
Jakie są ślady saren?
Śladami sarn są ich tropy i pozostawione odchody (bobki). Tropy kozła i kozy mało różnią się od siebie, gdyż w zasadzie tylko wielkością odcisku oraz rozstawem odcisków prawych i lewych. Rozstaw linii tropów prawych i lewych kozła wynosi ok. 16 cm, a kozy ok. 12 cm. Szerokość rozstawu zależna jest od wielkości sztuki. Odcisk racic kozła jest większy i głębszy, a ponadto są one w przedniej części mniej ostre niż kozy. Odchody sarn to małe bobki długości 12-14 mm, których kształt pozwala rozróżnić płeć zwierzyny. Bobki kozła, podobnie jak jelenia-byka, mają z jednej strony szpic, a z drugiej wklęsłość, a kozy z obu stron są jednakowe, zaokrąglone. Jeśli sarna żeruje na soczystej karmie, to bobki są nieregularne i rozpoznanie płci jest utrudnione.
Na podstawie czego określa się wiek kozła w łowisku?
Zachowanie się, ogólna sylwetka, kształt i budowa poszczególnych części ciała oraz barwa sukni - widziane łącznie - pozwalają na przybliżoną ocenę wieku kozła. Kozioł 1-2-letni: - jest ufny, ciekawy, podchodzi do nie rozpoznanego przedmiotu, chodzi stałym wekslem; 1-roczny kozioł chodzi zwykle z matką, natomiast 2-letni chodzi sam lub z rówieśnikiem; - sylwetka szczupła, tułów krótki, długie cewki, tył mocniejszy niż przód i wyższy, szyja i przednie cewki tworzą gładką, lekko zagiętą linię, linia grzbietu lekko wygięta; - przód wąski, przednie cewki ciasno pod tułowiem; - szyja cienka i długa, wysoko uniesiona, kąt pomiędzy karkiem i grzbietem ostro zarysowany; - głowa o zaokrąglonych kształtach, wąska, krótka i trójkątna, w kształcie ostrego klina; - suknia czerwona, przód głowy (twarz) u 1-rocznego jednolicie ciemna, a u 2-letniego nad wietrznikiem biała, trójkątna plama (plama nosowa), czoło ciemne. Kozioł 3-4-letni: - jest ostrożny, nieufny, chodzi sam, już nie zawsze trzyma się swoich weksli; - budowa dość mocna, krępy tułów, szyja i cewki nie tworzą jednej linii, ale pod uwypuklonym mostkiem jest zagięcie; grzbiet prosty, tył opadający; - szyja mocniejsza, a przez to krótsza i niżej opuszczona; - głowa krępa, czoło szersze, kanciaste i niższe; - pierś szeroka, mocna, łopatki silne, cewki szerzej rozstawione; - suknia brązowa, na głowie długa trójkątna plama nosowa i ciemne czoło. Kozioł 5-6-letni: - bardzo ostrożny, nieufny, chodzi sam, zmienia weksel; - budowa mocna, linia szyi załamuje się wyraźnie przy mostku, który wysunięty jest do przodu przed cewki, szyja gruba, krótka, prosta i opuszczona; - głowa tęga w kształcie tępego klina, trzymana nisko, w czasie spokojnego chodu kiwa nią rytmicznie; - grzbiet prosty, tył opadnięty, przód w kłębie wyższy niż tył; - pierś szeroka, łopatki mocne, cewki szeroko rozstawione, jak gdyby z boku tułowia i krótkie. Ciężar tułowia przemieszczony do przodu; - suknia żółtawobrązowa, głowa jaśniejsza, a plama na przodzie głowy, jak również boki głowy siwe. Kozioł 7-8-letni: - szczególnie ostrożny, tajemniczy, unika sąsiedztwa innych kozłów, stale zmienia weksel; - budowa mocna, wysunięta pierś, tył opadający, szyję trzyma nisko; - suknia siwobrązowa, głowa siwa. Kozły 9-letnie i starsze: - chodzą samotnie, rzadko pokazują się na otwartej przestrzeni; - coraz słabsza budowa jest oznaką starości, tył opadający, kanciasty, zapadnięte boki, kłęb wyraźny i brzuch opuszczony; - szyja cieńsza, opuszczona do poziomu równego z grzbietem; - głowa szczuplejsza, chuda, koścista; - suknia siwobrązowa, głowa siwa.
Jakie elementy barwy głowy kozła świadczą o jego wieku?
Sposób rozmieszczenia barw na głowie kozła jest charakterystyczny dla jego wieku. Ta metoda rozpoznawcza sprawdza się w okresie lata, kiedy kozły są dobrze wyfarbowane, natomiast jesienią, w okresie zmiany sukni, nie ma zastosowania. Kozioł w lecie, w przedniej części głowy, ma plamy: białą na nosie i ciemną na czole, a ich wzajemne przenikanie świadczy o wieku kozła: 1-roczny - ma całą głowę ciemną, nie ma jeszcze ani białej plamy na nosie (nad wietrznikiem), ani ciemnej na czole; 2-letni - ma błyszczącą, białą, małą plamę trójkątną na nosie, która wyraźnie odcina się od czerwonych boków głowy i okolic oczu (świec) oraz dużą, prawie czarną plamę wyraźnie obrzeżoną na całym czole (od możdżeni do świec); 3-letni - ma białą plamę nosową dłuższą, odcina się ona od boków głowy, nie sięga jeszcze do linii oczu. Plama czołowa jest ciemna; 4-letni - plama nosowa wydłużona sięga do świec; nie jest już czysto biała, raczej srebrzysta, a plama czołowa jest nadal ciemna, ale mniejsza; 5-6-letni - plama nosowa jest coraz bardziej siwa i sięga pomiędzy świece oraz na ich boki, tworząc jak gdyby okulary, a plama na czole jest mniej wyraźna, jaśniejsza, zmniejszona i otoczona jasną barwą; 7-letni i starszy - ma głowę coraz bardziej siwą, jednobarwną, plama na czole jest mało wyraźna, a w późniejszym wieku całkiem ginie.
Jak określa się wiek sarny na podstawie uzębienia?
Sarna ma stałe uzębienie składające się z 32 zębów, a w tym 8 siekaczy w dolnej szczęce (żuchwie), 12 zębów przedtrzonowych i 12 trzonowych, a więc po trzy z każdej strony w dolnej i górnej szczęce. Sarna nie ma kłów w górnej szczęce (grandli), w odróżnieniu od jeleni. Spotyka się je bardzo rzadko. Do 14 miesiąca życia sarna wymienia stopniowo zęby mleczne na stałe. Jako mleczne ma 8 siekaczy i po 3 przedtrzonowe. Wymienia w 5, 10, 12 i 14 miesiącu kolejno wszystkie mleczne siekacze na stałe. Mleczne 3 zęby przedtrzonowe wymienia na stałe do 11 miesiąca, przy tym trzeci mleczny ząb przedtrzonowy, trzyczęściowy, zostaje zastąpiony dwuczęściowym stałym. Kształt tego zęba jest znakiem rozpoznawczym wieku sarny w tym okresie, a więc czy ma mniej, czy więcej niż 11 miesięcy. Zęby trzonowe, czwarty do szóstego, nie mają poprzedników w postaci mlecznych i wyrastają one: czwarty w trzecim miesiącu życia, piąty w piątym miesiącu, a szósty w jedenastym miesiącu. W ten sposób po 14 miesiącach życia sarna ma wszystkie zęby stałe. Najwcześniej w uzębieniu sarny pojawia się czwarty ząb trzonowy i wobec tego on ściera się najwcześniej i dlatego stopień jego starcia jest najbardziej charakterystyczny dla wieku sarny. I tak: 2-letnia - ma trzeci ząb przedtrzonowy (już dwudzielny) prawie zupełnie nie starty, a pierwszy trzonowy już trochę przytarty; 3-letnia - trzeci przedtrzonowy jest sporo przytarty, a pierwszy trzonowy, czyli czwarty, całkiem wyraźnie przytarty, ale ma jeszcze widoczne rejestry; 4-letnia - w pierwszym trzonowym przednia jego część ma rejestr zamknięty (wytarty), jest gładka; 5-letnia - w pierwszym trzonowym jest wytarty rejestr również tylnej części i w ten sposób ząb jest już cały gładki; 6-letnia - ma wytarty rejestr na przedniej części drugiego trzonowego; 7-letnia - drugi trzonowy ma wytarty rejestr również w tylnej jego części; 8-9-letnia - cały trzeci trzonowy jest wytarty, nie ma rejestrów; 10-12-letnia - pierwszy trzonowy jest wytarty do korzenia poniżej dziąseł. Sarna należy do przeżuwaczy, to znaczy, że po żerowaniu następuje powtórne przeżuwanie, tj. przecieranie karmy przeważnie na zębach trzonowych i dlatego wyraźnie ścierają się one. Równocześnie ze scieraniem tych zębów trzonowych, o których była mowa wyżej, następuje ścieranie wszystkich innych zębów przedtrzonowych i trzonowych, ale stopień tego starcia jest widoczny później i mniej uchwytny dla określenia wieku. Stopień ścierania zależny jest od twardości zębiny. Żółta zębina jest miękka, brązowa jest twardsza, a czarna twarda. W związku z tym przy ocenie wieku kozła na podstawie starcia zębów w dolnej szczęce (żuchwie) należy to uwzględnić i jeśli zębina jest brązowa doliczyć 1 rok, a przy czarnej 2 lata do tych ustaleń, jakie wynikają ze stopnia starcia opisanego wyżej. Przy ocenie wieku sarny bierze się pod uwagę nie tylko zęby trzonowe, ale również siekacze, które także ulegają stopniowemu ścieraniu. Kryterium oceny stanowi tu stosunek długości koron siekaczy środkowych do długości ich korzeni. Początkowo korona jest dłuższa od korzenia, ok. 4-5 roku życia sarny jest ona równa, potem jest krótsza od korzenia, a ok. 8-9 roku życia korony są starte prawie całkowicie.
Jakie są jeszcze inne kryteria określenia wieku sarny po strzale?
Po strzeleniu sarny, poza stanem uzębienia, kształtem możdżenia i rodzajem poroża, dla określenia jej wieku można brać pod uwagę stan szwów czołowych oraz skostnienie przegrody nosowej. Szew czołowy u sztuk młodych jest wyraźny, luźny i wypukły, zaś u sztuk starszych szew jest wąski, ścisły, płaski i zalany kostniną. Możdżenie u kozłów młodych są cienkie i wysokie, zbieżne u góry albo równoległe, natomiast starsze kozły mają możdżenie grube, krótkie i odchylone na zewnątrz. U bardzo starych kozłów możdżeń jest grubszy niż tyka. Skostnienie przegrody nosowej może być podstawą dość dokładnego określenia wieku sarny. Wiek wylicza się przez ustalenie stosunku długości skostnienia do całej długości przegrody. Stwierdzone zostało, że skostnienie następuje corocznie o 1/10 długości przegrody i wobec tego, jeśli ten stosunek wynosi 3:10, 5:10 lub 7:10, to sarna miała odpowiednio 3, 5 lub 7 lat. Przy tym pomiarze kłopotliwe jest dojście do zmierzenia długości skostnienia przegrody nosowej. Jak rozpoznaje się płeć sarny na podstawie kształtu dolnej szczęki (żuchwy)? W wieku 2-8 lat dolna linia żuchwy jest różna u kozła i kozy. Żuchwa u kozła w końcowej, tylnej części ma wgłębienie oraz jest odgięta nieco w bok (na zewnątrz) i opuszczona w dół pod rozwartym kątem, natomiast u kozy ta część żuchwy jest gładka, a kąt odchylenia jest tylko lekko zaznaczony i przez to dolna linia żuchwy tworzy tylko łagodny łuk. Żuchwa bardzo starej kozy jest podobna do żuchwy kozła.
Jak prowadzi się selekcję wśród saren?
Selekcja polega na eliminowaniu ze środowiska zwierzyny niepożądanej dla rozwoju gatunku, a więc jest selekcją genetyczną. Selekcja wśród sarn dotyczy zarówno kozłów, jak i kóz i koźląt. Selekcja kozłów ma za podstawę oceny przede wszystkim parostki, a to dlatego, że ich jakość świadczy o stanie zdrowia zwierzęcia. Przy tej ocenie bierze się pod uwagę szlachetność formy, ukształtowanie odnóg, grubość i uperlenie tyk, a przede wszystkim masę parostków. Kryteria selekcyjności kozłów w różnych klasach (grupach wiekowych) ustalane są uchwałami władz PZŁ. Selekcji kóz dokonuje się głównie w oparciu o ustalony wiek, gdyż stare kozy i kozy jałowe są niepotrzebne w łowisku, gdyż nie przyczyniają się do rozwoju gatunku. Prawidłowa selekcja wśród kóz ma większe znaczenie niż wśród kozłów, gdyż o sile i jakości przyrostu stanu zwierzyny decydują w większej mierze kozy niż kozły. Rozpoznanie starej kozy nie jest trudne. Ma ona opuszczony brzuch, cała budowa jest kanciasta, koścista i chuda. Suknia zmierzwiona, głowa szeroka i długa, a szyja cienka. Koza jałowa ma szczupłą budowę, brzuch podcięty, suknię błyszczącą, a szyję długą i cienką. Selekcja koźląt polega na eliminowaniu sztuk słabych, a w szczególności słabszego z bliźniąt. Pozostawienie tylko jednego koźlaka przy karmiącej matce ma dobry wpływ na jego rozwój fizyczny.
Kiedy i jak poluje się na sarny?
Na sarny kozły poluje się od pierwszej soboty przed 11 maja do pierwszej niedzieli po 30 września. Na kozy i koźlęta od pierwszej soboty przed 1 października do pierwszej niedzieli po 15 stycznia. Znajomość zwyczajów sarn, ich trybu życia, pora roku i dnia oraz warunki pogodowe, a także kondycja fizyczna myśliwego składają się w sumie na wybór właściwego sposobu polowania. Poluje się głównie w miejscu, gdzie sarny wychodzą na żer lub gdzie kręcą się w okresie rui. Do tego musi być dostosowany sposób polowania. 1. Polowanie na podchód lub zasiadkę W maju poluje się na podchód lub na zasiadkę przede wszystkim na łąkach i polanach, gdzie sarny wychodzą na żer. Przed wieczorem, około godziny przed zachodem słońca, zaczynają wychodzić na żerowisko najpierw najmłodsze, potem coraz starsze, a o zmroku stare kozły. W związku z tym myśliwy bądź wybiera stanowisko - np. na ambonie - i oczekuje na wychodzące na łąkę kozły, bądź już po wyjściu ich podchodzi do łąki, na której spodziewa się je spotkać. Oczywiście, tak w jednym, jak i w drugim wypadku, trzeba podchodzić bardzo ostrożnie i pod wiatr. Taki sposób polowania stosuje się również w okresie rui (lipiec - sierpień) i zimą na oziminach. Sarny w zasadzie chodzą tymi samymi wekslami i dlatego można oczekiwać, że na łąkę lub polanę wyjdą o tej samej porze i mniej więcej w tym samym miejscu te same sztuki zwierzyny. Stare kozły są bardziej ostrożne i wychodzą ze swojej ostoi różnymi przejściami i w różnym miejscu wchodzą na łąkę lub polanę. Na początku trzymają się ściany lasu i żerują nawet wśród krzewów i drzewek pobrzeża, a dopiero potem wchodzą na łąkę. W okresie maja starsze kozły obierają sobie już ostoje i pilnują ich, a młodsze szukają ostoi i wtedy często dochodzi do walk pomiędzy nimi. Stare kozły szczególnie uparcie bronią ostoi i nie dają się z niej wypędzić. Takie walki dają okazję do strzelenia starego kozła, którego w innych okolicznościach trudno byłoby spotkać, bo nie wychodzi na otwartą przestrzeń. Rano sarny wstają z legowisk na łące już o świcie lub wychodzą na łąki i polany z lasu też o brzasku i często po niezbyt długim czasie schodzą do swoich dziennych ostoi. Jednakże sarny, które wyszły na żer później, można spotkać nawet do godz. 8 rano. Również w godzinach przedpołudniowych sarny wychodzą na żerowiska. W czerwcu trudno spotkać sarny na łąkach lub polanach w zwykłych porach, tj. wieczorem, w południe lub rano, gdyż żerują głównie nocą, co jest związane według jednych z odczuwaną przez sarny atmosferyczną zmianą pory roku, a według innych z fizycznym przysposobieniem się (wypoczęcie, wzmocnienie) do okresu rui. Ponadto w tym czasie znaczna część sarn przebywa w zbożu bądź na dużych połaciach łąk. W okresie rui (lipiec - sierpień) sarny można spotkać nie tylko rano i wieczorem, ale w zasadzie o każdej porze dnia. Kozły są wtedy mało ostrożne i w czasie gonitwy za kozą nie reagują nawet na bliską obecność człowieka. 2. Polowanie na wab Ten sposób polowania stosuje się jedynie w okresie rui. Polega on na naśladowaniu głosu kozy o brzmieniu "pii� pii� pii�", którym rujna koza wabi kozła. Efektywność tego polowania zależy od stosunku liczbowego kóz i kozłów. Jeśli kozły mają przewagę liczbową, są większe szanse wywołania kozła z jego ostoi, jeśli jest przewaga kóz, to każdy z kozłów bez trudu znajduje partnerkę i nie wychodzi na odgłos kozy (wabienie). W pierwszej połowie rui można wywołać nawet starego kozła, natomiast w drugiej połowie, tj. w sierpniu, stare kozły mają swoją kozę i nie reagują na głos innej, bądź wypoczywają w swojej ostoi. Młode kozły przez cały czas trwania rui wyskakują na głos wabienia, jeśli aktualnie nie mają przy sobie kozy. Do wabienia używa się liścia włożonego między kciuki bądź przyłożonego do warg, albo specjalnego przyrządu (wabika). 3. Polowanie z podjazdu Takie polowanie polega na objeżdżaniu terenu na pojeździe konnym lub otwartym pojeździe mechanicznym, z którego można niezauważenie zeskoczyć - w odpowiednim miejscu i czasie - bez jego zatrzymywania. Zwierzyna, jeśli nawet widzi pojazd, to obserwuje go nadal jako jadący, natomiast myśliwy ma możność z ukrycia dokonania obserwacji i strzelenia. Ten sposób polowania daje bardzo dobre efekty w zimie, kiedy zwierzyna żeruje w lesie lub na oziminach, gdyż poruszanie się pieszo powoduje dużo hałasu (zmarznięta ziemia, trzeszczące podszycie lub śnieg) i zwierzyna nie da podejść się na strzał.
Jak strzela się do sarny?
Do sarny wolno strzelać tylko kulą, która na odległości 100 m ma energię większą niż 1000 dżuli. Do sarny strzela się do boku, gdyż daje to możliwość prawidłowego wyboru punktu celowania. Nie należy strzelać do sarn w czasie, kiedy ma ona głowę opuszczoną do dołu (np. żeruje), gdyż po strzale, jeśli nie zostanie w ogniu, kiedy podniesie szyję do góry, następuje przesunięcie skóry na przedniej części tułowia i zakrycie przestrzelin, a to utrudnia wydostanie się farby na zewnątrz i pozostawienie śladów na drodze ucieczki. Podstawowy punkt celowania to tzw. komora, gdzie znajduje się serce, płuca i duże naczynia krwionośne. Punkt ten namierza się wzdłuż przedniej cewki z odchyleniem od niej nieco do tyłu i na wysokości ok. 1/3 klatki piersiowej. Takie trafienie jest skuteczne prawie natychmiast. Również skuteczny jest strzał na spóźnioną komorę, tzn. wątrobę i płuca. Zwierzyna bądź pozostaje na miejscu zestrzału, bądź w bliskiej odległości. Podobnie zwierzyna zostaje w ogniu po strzale na wczesną komorę, na skutek trafienia w piersiowy odcinek, w kości cewki (ramię) i rozległego uszkodzenia naczyń krwionośnych płuc. Zwykle takie trafienie jest wynikiem odchylenia od zamierzonego strzału komorowego. Strzał na miękkie (tzn. w żołądek lub jelita) powoduje, że zwierzyna uchodzi nawet dość daleko i bez psa trudno ją odnaleźć, gdy padnie. Nie należy strzelać w głowę, w lustro i na sztych, tzn. od przodu. Przy takim trafieniu zwierzyna zostaje w ogniu, gdyż następuje uszkodzenie wielu ważnych organów, ale oczyszczenie wnętrza tak strzelonej zwierzyny jest bardzo kłopotliwe ze względu na duże spustoszenie wewnętrzne, a ponadto taki strzał jest nieetyczny. Uderzenie pocisku w zwierzynę słyszy się, jeśli strzał oddany jest z odległości ok. 100 m. Przy bliższym strzale odgłos samego strzału i uderzenia pocisku pokrywają się. Strzał komorowy słyszy się jako klaśnięcie (jest to wynik odciągnięcia skóry po przejściu pocisku), natomiast strzał na miękkie daje głuche, tępe uderzenie, zaś w badyl - suchy trzask.
Jak postępuje się po strzale do zwierzyny?
Po strzale, jeśli zwierzyna nie zostanie w ogniu, należy zapamiętać dokładnie miejsce, w którym znajdowała się ona w chwili strzału, oraz drogę jej ucieczki, a następnie udać się na to miejsce i odpowiednio wyraźnie i widocznie je zaznaczyć. Dla zapamiętania miejsca zestrzału może być pomocny charakterystyczny krzew, krzak, kępa traw, kwiat, drzewko itp. Miejsce zestrzału dobrze jest zaznaczyć przedmiotem widocznym z daleka, a więc kijem, chusteczką zawieszoną wyżej, np. na gałęzi lub krzaku. Idąc za śladami ucieczki zwierzyny, należy iść obok śladów, a nie po nich, gdyż zadeptanie ich utrudni potem użycie psa. Dochodzenie postrzelonej zwierzyny należy uzależnić od oceny skuteczności strzału. Jeśli zwierzyna mogła iść daleko po strzale, to należy wstrzymać się z jej poszukiwaniem, należy pozostawić jej czas, aby dojrzała, gdyż ruszona ujdzie tak daleko, na ile starczy jej sił. W szczególności, jeśli takie poszukiwanie wypadnie robić wieczorem, to dojście zwierzyny nie będzie możliwe. Myśliwy po strzale ma obowiązek ustalić skuteczność strzału i uczynić wszystko, w wypadku postrzelenia zwierzyny, aby nie dopuścić do utraty tuszy zwierzyny.
Jakie są zasady oceny prawidłowości odstrzału selekcyjnego kozłów?
Podstawą oceny prawidłowości odstrzału kozła jest wiek kozła, forma poroża i zezwolenie na odstrzał. I klasa wieku - 1 i 2 poroże (drugi i trzeci rok życia) - guzikarze, szpiczaki, myłkusy i widłaki 1 "0" - słabe szóstaki 1 "X" - mocne szóstaki 2 "XX" II klasa wieku - 3, 4 i 5 poroże i dalsze (czwarty i dalsze lata życia) - myłkusy, szydlarze i wszystkie formy poniżej regu- 1 "0" larnego mocnego szóstaka - regularny mocny szóstak (lub ponad tę formę) o tro- 1 "X" feum niemedalowym na zezwolenie na odstrzał selekcyjny - regularny szóstak (lub ponad tę formę) o trofeum 2 "XX" medalowym na zezwolenie na odstrzał selekcyjny
Jak wycenia się parostki kozłów?
Na wycenę parostków składają się: I. Pomiary [w cm]: 1) średnia długość tyk mnożona przez współczynnik 0,5; 2) masa poroża w gramach mnożona przez współczynnik 0,1; 3) objętość poroża w cm3 mnożona przez współczynnik 0,3; 4) rozłoga w cm wyceniona w granicach 0-4 pkt. (przy uwzględnieniu stosunku wielkości rozłogi do wysokości parostków). II. Dodatki (za piękno): 5) ubarwienie (jasne do ciemnego) w punktacji 0-4 pkt.; 6) uperlenie w punktacji 0-4 pkt.; 7) róże w punktacji 0-4 pkt.; 8) zakończenie odnóg w punktacji 0-2 pkt.; 9) regularność i ogólne wrażenie w punktacji 0-5 pkt. III. Potrącenia (za usterki): 10) potrącenia za wady w budowie i wyglądzie w punktacji 0-5 pkt. Suma punktów z pozycji 1-9 pomniejszona o potrącenia z pozycji 10 daje ogólną wycenę parostków. Wycena medalowa: medal brązowy - 105,00-114,99 pkt., medal srebrny - 115,00-129,99 pkt., medal złoty - 130,00 i więcej pkt.
Jak przygotowuje się parostki do ważenia?
Czaszka z parostkami do ważenia, dla ustalenia punktacji poroża, powinna być sucha (2-3 miesięcy po pozyskaniu), a jeśli jest świeża, to należy odjąć 10% wagi. Parostki nienormalnie ukształtowane, tzw. myłkusy, nie podlegają ocenie. Parostki mogą być przygotowane w różny sposób, a więc czaszka może być: 1) przycięta wzdłuż linii prostej od puszki mózgowej, przez środek oczodołu i poniżej kości nosowej; 2) przycięta wzdłuż linii prostej od dolnej części puszki mózgowej, poniżej oczodołu i poniżej kości górnej szczęki (wzdłuż końcowej części podniebienia); 3) przycięta wzdłuż linii prostej od górnej części puszki mózgowej do dolnej części płata kości czołowej; 4) czaszka w całości, ale bez żuchwy (dolnej szczęki). Dla ustalenia masy poroża przygotowanego jak wyżej przyjmuje się: ad 1) ustaloną wagę jako masę parostków; ad 2) ustaloną wagę pomniejsza się o 65 gramów i to stanowi masę parostków; ad 3) ustaloną wagę jako masę parostków; ad 4) ustaloną wagę pomniejsza się o 90 gramów i to stanowi masę parostków. Wynik otrzymany odpowiednio w pkt. 1 - 4 należy przemnożyć przez współczynnik 0,1 i to stanowi wartość punktową pomiaru masy konkretnego poroża.
Jak ustala się objętość parostków?
Do wykonania tej czynności potrzebna jest waga szalkowa, umożliwiająca zawieszenie parostków na jednym jej ramieniu. Po zawieszeniu parostków należy je zważyć z dokładnością do 1 grama. Następnie tak zawieszone parostki należy zanurzyć w naczyniu z wodą, dokładnie do poziomu róż. Możdżenie i kości czaszki muszą być nad poziomem wody. Teraz należy parostki (czaszkę) zważyć ponownie. Wagę ustaloną po zanurzeniu w wodzie odejmuje się od wagi poroża suchego i wynik ten, liczony w gramach, stanowi objętość poroża, mierzoną w cm.sz. Dla wyliczenia punktacji objętości należy liczbę cm3 pomnożyć przez 0,3 i wówczas otrzyma się punkty wyceny za objętość.
|
